Nghi lễ đám tang, phong tục làm lễ trước và sau an táng

Người Việt thường có nhiều quy trình tang lễ khi một người vừa mất. Đây không chỉ là một truyền thống không thể thiếu mà còn là một đặc điểm văn hóa độc đáo, được tổ chức một cách chu đáo, giúp đưa người quá cố về nơi an nghỉ cuối cùng. Vậy, quy trình của nghi lễ đám tang bao gồm những phần nào?

Những nghi thức tang lễ của người Việt

Tang lễ, hay còn gọi là Đám tang hoặc Đám ma, là một buổi lễ chính thức dành cho việc tưởng nhớ về cái chết của một người hoặc đôi khi là một sinh vật sống nào đó đã qua đời. Hầu hết các tôn giáo đều có những phong cách, phong tục, và quy tắc riêng về lễ tang, thường được tổ chức tại nhà của người chết, nhà tang lễ, nhà thờ, ngôi chùa, hoặc một nơi công cộng.

Tang lễ luôn là thách thức đối với mọi gia đình, vì trong tình huống tang gia, việc tổ chức một buổi tang lễ đầy đủ và chu đáo là không dễ dàng.

Nhận thức được khó khăn đó, Tangle24h xin giới thiệu đến quý vị các thủ tục, nghi thức tang lễ truyền thống nhằm mang lại sự thuận tiện cho gia quyến khi họ đối mặt với thời điểm đau buồn này.

Chuẩn bị tổ chức tang lễ

Sau khi người thân chính thức ra đi, con cháu phải tiến hành tắm gội sạch sẽ cho người mất bằng nước lá thơm hoặc rượu, sau đó cắt móng chân và móng tay. Móng chân và móng tay này không được vứt bỏ, mà được gói cẩn thận và đặt vào quan tài. Tiếp theo, thay bộ quần áo trắng đã được chuẩn bị trước, với người theo đạo Phật, mặc bộ quần áo có in dấu của nhà Phật gọi là lục phù.

Sau đó, buộc ngón chân cái của người đã mất lại với nhau, hai tay để lên bụng, đặt vào miệng người mất một ít gạo sống và một ít tiền lẻ, sử dụng một chiếc đũa ăn cơm hàng ngày để ngáng miệng người chết, sau đó phủ lên mặt một tờ giấy hoặc một mảnh vải trắng. Hành động ngáng đũa qua miệng theo quan niệm dân gian để cho tử khí trong cơ thể thoát ra.

Sau đó, buông màn rồi thắp một ngọn đèn dầu hoặc một ngọn nến ở đầu giường. Từ lúc này, con cháu phải thay nhau túc trực để đảm bảo không có chó, mèo hoặc chuột nhảy qua.

Theo giải thích dân gian, khi mèo nhảy qua, hồn sẽ nhập trở lại xác, và người chết sẽ ngồi dậy. Khi đó, người nhà cần tìm một thầy cúng cao tay đến để thực hiện lễ, niệm thần chú, sau đó xác mới nằm xuống được. Trong thời gian này, để người chết nằm đó và thông báo cho họ hàng để chuẩn bị và xem giờ để làm lễ khâm niệm.

Những vật dụng tiếp xúc hàng ngày với người chết như quần áo, giày dép, giường, chiếu, lúc này phải được đem thả vào sông hoặc đốt hết. Với người chết không có bệnh tật, một số đồ dùng tốt có thể được sử dụng lại, vì con cháu tin rằng sẽ được phù hộ. Đặc biệt, khi người già đang hấp hối, con cháu không được khóc, để tránh nước mắt rơi vào thi hài, vì như vậy người chết sẽ không thanh thản.

Xem thêm: Quy định tổ chức tang lễ cho người cao tuổi diễn ra như thế nào?

Lập bàn thờ vong

Trước khi chờ đến giờ khâm liệm, người ta thường phải thiết lập bàn thờ vong. Dưới đây là hình ảnh của bàn thờ vong do dịch vụ tang lễ trọn gói thủ đô cung cấp.

Trước đây, bàn thờ vong thường được đặt hai cây chuối ở hai bên, nhưng ngày nay, do sự phát triển của xã hội, cây chuối không còn được trồng rộng rãi, vì vậy nó đã được cải biên theo lối hiện đại. (Tuy nhiên, nếu gia chủ yêu cầu, dịch vụ tang lễ trọn gói thủ đô sẽ đáp ứng đầy đủ.)

Bàn thờ vong thường bao gồm nải chuối, bưởi, hoa quả theo mùa, ảnh bài vị của người đã mất và thường được kết hoa một cách tinh tế để thể hiện lòng thương tiếc đối với người đã khuất.

Xem thêm: Cách lập bàn thờ vong người mới mất đúng phong tục

Trùng tang

Trong lễ tang ở Việt Nam, quan niệm truyền thống là quan trọng để ghi nhớ ngày và giờ người chết rời bỏ thế gian, nhằm xác định xem có rơi vào giờ trùng tang hay bị ảnh hưởng bởi linh hồn quỷ ám không. Nếu ngày và giờ đó được coi là không may mắn, người thân thường sử dụng lá bùa để dán lên quan tài và đặt vào vỏ ốc, sau đó đặt ở bốn phía xung quanh mộ hoặc khi đưa vào nơi mai táng. Trong quá trình di chuyển đám tang, có thể có hai hoặc nhiều người mặc đồ truyền thống giống như tướng quân, thực hiện các động tác như múa đao để trừ tà và đuổi ma dọc đường đi, nhằm bảo vệ cho hành trình cuối cùng của người quá cố.

Hạ tịch

Hạ tịch là nghi thức đưa người mới mất xuống chiếu để đặt dưới lòng đất trong một khoảnh khắc, sau đó đưa lên ngay lập tức, mang theo ý nghĩa rằng người được đặt xuống đất như người ta sinh ra từ đất và hy vọng sẽ trở về với đất, đồng thời mang lại sự hoàn sinh khí cho linh hồn của người đã qua đời.

Cáo phó

Trong lễ tang của người Việt, một nghi thức quan trọng không thể thiếu là nghi thức cáo phó, trong đó tờ thông báo tang lễ được đặt trước cổng nhà tang hoặc ở đầu đường vào nhà, cũng có thể được gửi đến từng nhà người thân, với mục đích thông báo chính xác về sự kiện. Trên tờ cáo phó, thông tin về người đã mất được ghi chi tiết, bao gồm ngày sinh, ngày mất, và các thông tin liên quan đến tang lễ như thời gian, địa điểm tổ chức lễ nhập quan và di quan…

Xem thêm: Cáo phó là gì? Những điều cần biết về cáo phó

Khâm liệm

Sau khi kèn trống vang lên một khoảng thời gian dài, lễ khâm liệm bắt đầu. Người tham gia lễ khâm liệm sẽ bỏ khăn che mặt và đưa đũa ngang ra khỏi miệng, sau đó người chế tài sử dụng một chiếc vải trắng để bọc quanh người đã qua đời, với gáy được đặt lên hai chiếc bát úp. Một phong tục quan trọng không thể thiếu là đặt một bộ chắn vào quan tài để ngăn chất lỏng rò rỉ và để tre chở cho người quá cố. Trong trường hợp người mất mắc bệnh, người ta có thể đặt tre vào quan tài để hút ẩm và kiểm soát mùi, hoặc sử dụng đá khô CO2.

Nhập quan

Nhập quan là quá trình đặt thi hài vào quan tài. Thầy cúng thường thắp hương, khấn vái, sau đó tiến hành thủ tục phát mộc bằng cách sử dụng dao để chặt vào bốn góc của quan tài, nhằm đuổi bọn ma quỷ và thực hiện nghi lễ an táng. Con cháu, trong trang phục tang, đứng hai bên, và người thân từ từ nâng nhẹ thi hài để đặt vào quan tài.

Lễ gọi hồn

Trong lễ tang, thầy cúng thường thực hiện nghi lễ gọi hồn bằng cách cầm áo của người đã mất ra sân hoặc ngoài đường và quay về bốn hướng: Đông, Tây, Nam, Bắc. Đối với nam giới, họ gọi “ba hồn bẩy vía,” còn đối với phụ nữ, họ gọi “ba hồn chín vía” để mời hồn về nhập quan. Sau đó, họ đặt áo của người đã mất vào quan tài, coi như hồn đã trở về nhập quan. Nghi lễ này có ý nghĩa là khi người đã mất, hồn vía sẽ lang thang khắp không gian, do đó việc thực hiện lễ gọi hồn và khấn để báo cáo lên thiên đình là để thông báo rằng trên trần gian có người quy tiên, để ghi chép vào sổ thiên tào.

Lễ phát tang

Chủ lễ tiến hành lễ phát tang với số lượng khăn tang và mũ mấn được chuẩn bị đủ tương ứng với số lượng con cháu. Chúng được sắp đặt trên một chiếc mâm trang trí. Trong quá trình lễ, con cháu phải chắp tay và quỳ khấn ở dưới. Khi lễ kết thúc, con trưởng sẽ phát khăn và áo cho tất cả mọi người. Khăn tang của những người vắng mặt sẽ được để lại trên mâm.

Cách thức trang phục cho đám tang cũng có quy định cụ thể: Khi tang cha mẹ, khăn sổ mối được thắt, với hai dải khăn dài ngắn khác nhau nếu cha hoặc mẹ của hai bên có người còn sống, và bằng nhau nếu họ đã mất hết. Khi tang vợ, chồng thì khăn sổ mối được chít, một dải dài và một dải ngắn; tuy nhiên, khi tang chồng, chồng để tang vợ, thì chỉ quấn một vòng tròn quanh đầu. Con cháu được quấn khăn trắng thành vòng tròn, chắt sử dụng khăn vàng và đôi khi quấn thêm khăn đỏ. Trong suốt thời gian đám tang, luôn có con cháu túc trực cạnh quan tài, sẵn sàng để khóc.

Phúng điếu

Sau khi lễ phát tang, họ hàng thân thiết đến phúng trước. Trong thời gian này, các con thường đứng túc trực gần bàn thờ vong để đáp lại mọi nghĩa. Thường thì họ hàng sẽ phúng hương và hoa, xôi gà, trong khi hàng xóm và bạn bè thường phúng hương kèm theo phong bì.

Tế vong

Buổi tối, khi khách đến phúng viếng đã rời đi, gia đình tổ chức buổi lễ tế vong theo phong tục truyền thống. Ở phía cuối sân, đối diện với bàn thờ vong, một chiếc bàn được sắp đặt, trên đó có một bình hương, một chai rượu nhỏ, một đĩa xôi, và một đĩa thịt luộc. Chủ tế sau đó lần lượt dâng từng loại thức ăn và đồ uống lên bàn thờ vong, mỗi lần dâng điều đi kèm với một bài tế đặc biệt.

Xem thêm: Bài văn khấn ngoài mộ để tạ thần linh và cầu siêu vong linh

Quay cữu

Đúng lúc 12 giờ đêm, gia đình tiến hành việc quay cữu (xoay chiều quan tài). Trước khi thực hiện quay cữu, chủ lễ tiến hành lễ tế. Quan tài được xoay theo chiều ngang của ngôi nhà, đầu hướng về phía bàn thờ và chân hướng ra cửa. Nếu đặt ngược lại, tin đồn cho rằng hồn sẽ không rời khỏi nhà. Sau khi hoàn thành quay cữu, mọi người có thể đi nghỉ.

Tế cơm

Sáng hôm sau, khoảng một giờ trước khi tiến hành lễ cất đám, gia đình tổ chức lễ tế cơm. Họ xới một bát cơm tẻ (cơm lồng), thêm một quả trứng luộc, một đĩa muối trắng và một chén nước lã. Chủ lễ tiếp tục thực hiện lễ tế, lần lượt dâng từng loại thức ăn và nước lên bàn thờ vong (theo cách thức giống như lễ tế vong vào tối hôm trước). Theo quan niệm của người xưa, hành động này nhằm đảm bảo rằng người tạ thế sẽ được ăn no trước khi bắt đầu hành trình sang thế giới bên kia.

Thổi kèn giải

Trong các nghi lễ tang, nghi thức này chỉ là một phần nhỏ và phụ thuộc vào quyết định của mỗi gia đình. Thông thường, gia đình tổ chức tang sẽ mời ban nhạc đến để thực hiện các hoạt động như thổi kèn, đánh đàn, v.v., nhằm tưởng nhớ và tri ân người đã khuất.

Di quan

Di quan là việc di chuyển quan tài từ địa điểm khâm liệm đến một địa điểm khác, để chờ đợi quá trình chôn cất hoặc để chôn cất trực tiếp tại đó.

Cất đám

Đến lúc đưa tang, thầy cúng sẽ thực hiện lễ đọc văn tế. Sau khi hoàn thành, thầy cúng sẽ bước ra khỏi nhà, cầm dao chém lên mặt áo quan ba nhát nhằm mục đích kích thích phạt mộc, xua đuổi ma tà và ác quỷ để bảo vệ linh hồn. Sau đó, nắp quan tài được đậy kín và đám tang sẽ khởi hành.

Trong quá trình lễ cất đám, thứ tự đúng là: Phật đình – Long kiệu – Cờ phướn – Cậu kiều (nếu người đã khuất quy phật) – Linh sa – Cờ táng – Phường kèn – Xe tang – Con cháu – Hàng xóm láng giềng.

Con trai trưởng sẽ đi song song với quan tài, và trên đường đi, họ sẽ thổi kèn, đánh trống, và đánh phèn nhằm xua đuổi tà ma và ác quỷ. Theo phong tục xưa, khi đưa tang con trai, họ sẽ chống gậy tre và đi xuôi (tang cha), hoặc chống gậy võng và đi giật lùi (tang mẹ).

Hạ huyệt hoặc hỏa thiêu

Huyệt được chuẩn bị từ chiều hôm trước. Khi quan tài được đưa xuống huyệt, con trai sẽ lấp miếng đất đầu tiên. Tiếp theo, các con và cháu mỗi người sẽ lấp một miếng đất, thể hiện tình cảm và ý nghĩa của họ trong việc đắp mộ cho cha mẹ. Ở trên, có các đội tụng kinh. Khi mọi việc kết thúc, họ sẽ rời khỏi nơi đó và không được đi theo đường đã đi. Đồng thời, con cái không được khóc nữa, vì như vậy sẽ làm cho linh hồn người mất khó mà siêu thoát.

Rước vong về thờ

Sau khi hoàn tất việc an táng, hình ảnh của người quá cố được đưa về nhà để thờ trên bàn thờ gia đình. Bàn thờ luôn tràn ngập hương khói và đèn nhang mỗi ngày, nơi mà gia chủ cúng dường như đồ ăn của họ.

Chung thất

Trong nghi thức tang ma, người Việt thường không thể thiếu tuần chung thất, thường được gọi là 49 ngày. Sau lễ tang, gia đình thường xuyên cúng cơm cho người đã qua đời và tiến hành lễ thất hàng tuần cho đến tuần thứ 7, khi thực hiện lễ chung thất. Sau thời điểm này, họ sẽ dừng việc cúng cơm.

Tuấn tốt khóc

Sau 100 ngày kể từ khi người thân qua đời, gia đình sẽ tổ chức lễ thôi khóc. Họ sẽ mời thầy cúng đến thực hiện nghi lễ đốt đồ tang, đốt nhà, và đặt bức ảnh của người đã mất lên bàn thờ tổ tiên.

Giỗ đầu

Sau một năm từ ngày người thân của gia đình qua đời, gia chủ sẽ tổ chức lễ giỗ đầu nhằm tưởng nhớ và tri ân đến linh hồn người đã khuất.

Mãn tang

Trong nghi thức đám tang, mãn tang (hay còn gọi là xả tang) đánh dấu sự kết thúc của khoảng thời gian đặc biệt để tưởng nhớ người đã qua đời. Thường xuyên, nghi lễ này được tổ chức sau khoảng 2 – 3 năm, tùy thuộc vào mức độ quan hệ và tình cảm giữa người đã mất và những người còn sống trong gia đình.

9 Điều kiêng kỵ khi tổ chức tang lễ mà bạn cần biết

Những điều cấm kỵ trong tang lễ bạn cần biết:

• Mặc trang phục đen hoặc trắng khi tham gia đám tang. Tránh những bộ trang phục lòe loẹt, kiểu dáng lố lăng.
• Không để chó, mèo nhảy qua xác người chết.
• Tránh để nước mắt rơi xuống khi khâm liệm.
• Khiêng linh cữu, hãy đi chậm rãi và trang trọng.
• Kiêng lấy vợ, lấy chồng khi đang trong thời gian tang cha mẹ.
• Không nên mặc đồ của người tham gia chôn cất cho người đã mất, vì điều này được coi là mang đi một phần của người đó.
• Tránh để ánh sáng mặt trời soi trực tiếp khi cải táng.
• Quan tài không nên sử dụng gỗ cây liễu.
• Khi chọn nơi chôn cất, tránh những địa điểm không được coi là lợi thế, như nơi có tảng đá lớn, đỉnh núi vắng vẻ, đồi núi có địa hình hỗn loạn, nơi ẩm ướt hoặc địa hình không ổn định.

Mặc dù nghi thức tang lễ đã được cải thiện để phù hợp với cuộc sống hiện đại và loại bỏ những điều mê tín, tuy nhiên, vẫn có sự đa dạng giữa các khu vực và địa phương về nghi thức tang lễ. Bài viết trên Tangle24h hy vọng mang lại kiến thức hữu ích để bạn hiểu rõ hơn về nghi thức tang lễ ở Việt Nam và tránh những hành vi cấm kỵ.

Xem thêm: Nhà quàn là gì? Danh sách nhà quàn tại TPHCM 2023